Türkçe Sorularını Çözerken DİKKAT ET

1. Eğer sözcüğün “yapısı” sorulursa basit mi, türemiş mi, bileşik mi olduğuna bak.

Hepsi türemiş ise nasıl türediğine bak (fiilden isim yaparak mı, isimden isim yaparak mı?)
Hepsi birleşik ise ne tür birleşik kelime olduğuna bak. (İsim + isim mi, fiil + fiil mi? Örnek: sevk etmek: i + f; alıver- : f+f)

2. Sözcüğün “görevi” sorulursa sözcük türüne bak; fiil mi, isim mi, sıfat mı, zamir mi, zarf mı, edat mı, bağlaç mı, ünlem mi?

3. Sözcüğün türü belirtilip de görevi sorulursa sözcüğün hangi öğe olduğuna bak.

4. Cümlenin yapısı sorulursa basit cümle mi, birleşik cümle mi, sıralı cümle mi olduğuna bak. Hepsi bileşik cümle ise ne tür bileşik cümle olduğuna bak: içinde fiilimsi varsa girişik bileşik c., içinde “-se/-sa” ile çekimlenmiş bir fiil varsa şartlı bileşik c., iç içe geçmiş iki cümle varsa iç içe bileşik cümledir.

5. Sıralı cümle sorulursa ortak öğeye bak. Ortak öğe varsa ve virgüllerle bağlanmışsa bağımlı sıralı, ortak öğe yoksa bağımsız sıralı, ortak öğe var ve bağlaçlarla bağlanmışsa cümleler bağlı cümledir.

6. Cümlede kaç yargı var diye sorulursa kaç yüklem (isim ya da fiilden yapılmış) olduğuna bak.

7. Cümlede kaç çekimli eylem olduğu sorulursa sadece kip ve şahıslara göre çekimlenebilen fillere bak. Fiilimsilere bakma!

8. Yüklemin “türü”(yüklemin sözcük türüne göre cümle) sorulursa ad(isim) cümlesi mi, eylem(fiil) cümlesi mi olduğuna bak.

9. Yüklemin “yapısı” sorulursa yüklemi bul; yüklemin basit sözcük mü, türemiş sözcük mü, bileşik sözcük mü olduğuna bak.

10. Yüklemin “kuruluşu” ya da “yapılışı” sorulursa yüklemi bul, yüklemin ne tür tamlama olduğuna bak.

11. İkilemenin kuruluşu ya da yapılışı sorulursa ikilemeyi meydana getiren sözcüklere bak (Bu sözcükler aynı sözcüğün tekrarı mı, eş anlamlı mı, yakın anlamlı mı, yansıma mı, yakıştırma… mı?)

12. İkilemenin görevi ya da türü sorulursa ikilemenin ne tür sözcük olduğuna bak. (Ad mı, sıfat mı, zarf mı?)

13. Öznesine (ya da özne-yüklem ilişkisine) göre cümle(fiil çatısı) sorulursa yüklemlerini bul. Yüklemlerin etken mi, edilgen mi, dönüşlü mü, işteş mi olduğuna bak.

👉BAŞKASI TARAFINDAN yapılma anlamı varsa ve “-l ve –n” eki almışsa edilgen,

👉GERÇEK ÖZNESİ var ve “-l ve –n” eki almışsa dönüşlü,

👉GERÇEK ÖZNESİ var ve bu ekler yoksa etken,

👉“-ş ve –leş” eki almışsa işteş çatılıdır.

Hepsi etken ise(hepsinde gerçek ya da gizli özne varsa) fiilin geçişli mi, geçişsiz mi olduğuna bak. Nesnesi var ya da nesne alabilecek bir yüklemse geçişli, alamayacaksa geçişsizdir.

Hepsi etken geçişli ise oldurgan mı, ettirgen mi olduğuna bak. Fiil kökü geçişsizken “-r, -t, -dır” eklerinden biriyle geçişli yapılmışsa oldurgan;

geçişli iken bu eklerle tekrar geçişli yapılmışsa ettirgendir.

Hepsi işteş ise ne tür işteş olduğuna bak (Birlikte işteş mi, karşılıklı işteş mi?)

14. Nesnesine göre (ya da nesne-yüklem ilişkisine göre) cümle(fiil çatısı) sorulursa yüklemlerini bul, yüklemlerin geçişli fiil mi, geçişsiz fiil mi olduğuna bak.

Ad(isim) cümlelerinde kesinlikle çatı aranmaz!

Yüklemi geçişli olduğu halde nesne kullanılmayan cümleyi sorarsa geçişsiz fiillerin yüklem olduğu cümleleri ele, cevabı geçişlilerde ara.

15. Öğelerin dizilişine göre(kuruluşuna, yüklemin yerine) cümle sorulursa kurallı cümle mi, devrik cümle mi olduğuna bak. (Yüklem sonda ise kurallı cümle; yüklem sonda değilse devrik cümledir).

16. “Anlamlarına” göre cümle sorulursa olumlu cümle mi, olumsuz cümle mi olduğuna bak.

Hepsi olumlu ise ya da hepsi olumsuz ise soru cümlesi mi, ünlem cümlesi mi olduğuna bak.

17. “Ek” in işlevi ya da görevi sorulursa o “ek” in yapım eki mi çekim eki mi olduğuna bak.

Bütün şıklar yapım eki ise ne tür yapım eki olduğuna bak. (FFYE, FİYE, İİYE, İFYE)

Bütün şıklar çekim eki ise ne tür çekim eki olduğuna bak. (İsim çekim eki, fiil çekim eki…)

18. Fiilin zamanı sorulursa fiillerin basit zamanlı mı birleşik zamanlı mı olduğuna bak. (Basit zamanlı fiiller tek kip eki alır, birleşik zamanlı fiiller ise iki kip ekini üst üste alır. Örn. geliyor: basit zamanlı; glziyordu: bileşik zamanlı.

Bileşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki daima ek fiildir, unutma!

Ek fiilin geniş zamanı “-dır” daima düşer, unutma! Örnek: Bu elbiseler senin(dir), Ablamın düğünü bugün(dür).

19. Ek fiilin (ek eylemin) işlevi ya da görevi sorulursa isme mi, fiile mi geldiğine bak. İsme gelirse yüklem yapar(-se hariç). Fiile gelirse onu bileşik (iki) zamanlı yapar. Örnek. Öğrenciydim ek fiilin di’li geçmiş zamanı (isme geldi), geliyorduk şimdiki zamanın hikayesi (fiile geldi).

20. Sözcüğün kökü sorulursa anlamca ilgili, anlamlı en küçük parçaya bak. İsimse isim, fiilse fiil.

21. Sözcüğün hangi kökten türediği sorulursa sözcük kökünün isim mi, fiil mi olduğuna bak. Örnek. “silgi” isminin kökü “sil-” fiilidir. “başla-” fiilinin kökü “baş” ismidir.

22. Tamlamanın türü söylenip görevi sorulursa tamlamayı bul, tamlamanın hangi ögeyi oluşturduğuna bak.

23. Bir şeyin hammaddesini bildiren veya neye benzediğini belirten tamlamalar takısız isim tamlamasıdır, unutma! Örnek, İpek gömlek, taş duvar; ipek saçlar, kiraz dudaklar t’sız i.t.. güzel saçlar, sağlam duvar: sıfat tamlamasıdır.

24. Öğeleri bulurken önce yüklemi bul. Diğer öğeleri bulmak için bütün soruları yükleme sor. Sağlama yapmak için bulduğun öğeleri tek tek yükleme eşleştir.

25. Sözcük öbeklerinin (ikilemelerin, tamlamaların, deyimlerin, birleşik sözcüklerin) bölünemeyeceğini unutma!

25. Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulursa iyelik eki almış sözcük ara. (İyelik eklerini bulurken pratik olarak ismin başına “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” zamirini getiririz. İsmin başına bu zamirlerden birini getirebiliyorsak orada bir iyelik eki var demektir. Örneğin “arabam” sözcüğü iyelik eki almıştır; çünkü “benim arabam” diyebiliyoruz)

26. Ad tamlaması sorulduğunda tamlayanı düşmüş ad tamlamasını, ad tamlaması olarak alma. Tamlayanı veya tamlananı düşmüş olanlar ad tamlaması sayılmaz. Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulmak istenirse soru kökünde belirtilir.

“-den” hal eki bazen tamlayan eki “-in” yerine kullanılır; gelenlerden(in) bazıları

27. “Hangi cümlede zaman kavramı vardır?” denirse zaman zarfı ara.

28. “Hangi cümlenin yükleminde zaman kavramı vardır?” diye sorulursa yüklemleri bul, kiplerine bak. Haber(bildirme) kiplerinde (di’li geçmiş zaman, miş’li geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zamanda) zaman kavramı vardır. Dilek kiplerinde (gereklilik, istek, dilek-şart ve emir kiplerinde) zaman kavramı yoktur.

29. Kaç tane “yan cümle” olduğu sorulursa, fiilimsileri ve şart kipiyle çekimlenmiş yüklem olmayan cümleleri say.

30. Dönüşlülük zamiri sorulursa veya cümlenin anlamını pekiştiren zamir vardır denilirse “kendi” sözcüğünü ara.

31. Fiilimsi ekleriyle kip eklerini karıştırma. Ör: geçmiş gün: fiilimsi, belirlenen gün geçmiş: kip.

32. Sıfatların bir ismi nitelediğini, bazen bu ismin düşmüş olabileceğini unutma: Ör: Gençler(insanlar) da toplantıya gelecek.

33. Zarfları ararken fiilleri, fiilimsileri başka zarfları nitelediklerini dikkate al.

Ayrıca, sıfatın sıfatı da zarftır, unutma! Ör: “çok güzel ev” de “çok” sözcüğü zarftır.

34. Yer-yön zarfları ek aldıklarında bu görevini kaybeder ve isim olurlar. Ör: Yukarı çıktı: zarf, yukarıya çıktı: isim.

35. İyelik ekleri ile şahıs eklerini karıştırma. Başına benim, senin… getirebildiklerin iyelik; başına ben, sen… getirebildiklerin şahıs ekidir.

Ör: (benim) güzelim çiçeklerimi soldurmuşsun: iyelik, (ben) güzelim deyip durma: şahıs

36. İyelik 3.Tekil eki “–i” ile hal eki olan “–i” ekini karıştırma. (onun) Evi güzelmiş: iyelik, evi gezdik: hal eki.

37. İyelik 3. Çoğul kişi eki “-ları” ile çoğul eki “-lar” karıştırılabilir. Ör: Bütün anneleri kutluyoruz. “-lar”: çoğul eki, “-ı” hal ekidir. (onların) Anneleri çok iyi bir kadındı. “-leri” iyelik ekidir.

38. “bu, şu” zamirleri kişi adının yerini tutsalarsa işaret zamiridirler. Ör: Bu, benim kardeşimdir. Bu, iyi bir kitaptır. İkisinde de işaret zamiridir. “O” zamiri kişi ve işaret zamiri olabilir. Ör: O, iyi biridir: kişi zamiri, O güzle bir filmdi: işaret zamiridir.

39. Soru anlamı taşımayan, cevap vermek gerekmeyen cümlelerin sonuna soru işareti konmaz. Ör: Havalar açtı mı pikniğe gideceğiz.

40. Edatlar cümleden çıkarıldığında anlam bozulur. Bağlaçlar çıkarıldığında bozulmaz. (istisnalar hariç)

41. Türkçede üç tane “ki” vardır. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır. Ör: Unutma ki çok soru çözmek iyidir. Sıfat ve zamir “-ki” si bitişiktir. Ör: Sınavdaki başarı, bizimki, seninki…

42. Bağlaç olan “de” ile hal eki olan “-de” karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ayrı yazılır ve hiçbir zaman “te, ta” şeklinde yazılmaz. Hal eki olan bitişik yazılır ve ünsüz uyumuna göre “-te, -ta” şeklinde yazılabilir. Ör: Bu kitap da okunmuş: bağlaç. Aradıkların bu kitapta var. Kitaplarım okulda kaldı: hal eki.

43. İki noktadan sonra cümle varsa büyük harfle başlanır. Cümle yok, örnekler varsa küçük harfle başlanır.

44. Satır sonunda sözcük bölünürken heceden bölmeye dikkat et. Ör. İl-köğ-re-tim: doğru, ilk-öğ-re-tim: yanlış. Ha-nı-me-li: doğru, ha-nım-e-li: yanlış.

45. “ve, veya, ya da” bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz.

46. Düzeltme işareti “^” ve kesme işareti “’” noktalama işareti değil yazım ile ilgili işaretlerdir.

47. Özel adlara bağlı meslek adlarıyla saygı ve unvan sözcükleri büyük harfle başlar. Akrabalık bildiren ve özel addan sonra gelen sözcükler küçük harfle başlar. Ör: Coğrafya Öğretmeni Mehmet Bey, Süleyman Paşa, Ahmet Efendi, Fatma Hemşire, Nene Hatun… Ali amca, Fatma nine, Ayşe teyze…

48. Fiiller yüklendikleri anlamlara göre kılış, oluş ve durum bildirirler. Ör: Annem pencereyi açtı: kılış. Hava bugün biraz açtı: oluş. İpi tutmak için uzandı: hareket. Dinlenmek için biraz uzandı: durum bildirir.

49. “Kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?” sorusu, öznellik ve nesnellik açısından bak.

50. “Özne açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir?” -ara söz- ün özne olduğu cümleye bak.

51. “Hangisinde sessel yineleme vardır?” eklerin tekrar edilmesidir. Ör. “Sizin çalışmanız, okumanız ve konuşmanız çok ilginç geldi bana.”