DİVAN EDEBİYATINDA KULLANILAN ÖNEMLİ TERİMLER

ACUZ: Bir beytin ikinci mısrasına verilen ad

AŞIKANE GAZEL: Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller

BEYT’ÜL GAZEL: Gazelde en güzel beyte verilen ad

BEYT’ÜL KASİD: Kasidede en güzel beyte verilen ad

CAİZE: Şairlere, kasidelerde övdükleri büyükler tarafından verilen bahşiş

CULUSİYE: Padişahın tahta oturması sebebiyle yazılan kasideler

DARB-I MESEL: Atasözü

DİBACE: Bir kitabın önsözü, mukaddime

DİVAN: Divan şairlerinin şiirlerini topladığı kitap.

DİVANÇE: Küçük Divan.

FAHRİYE: Kasidede şairin kendini övdüğü bölüm

FÜTÜVVETNAME: Esnaf örgütlerinin uyması gereken hususları düzenleyen ahlak kitapları

GAZAVATNAME: Ordunun akınlarını, savaşlarını, zaferlerini anlatan şiir ya da düz yazı şeklindeki edebi tür

GİRİZGAH: Kasidede asıl konuya giriş bölümü

HAMSE: Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe verilen ad

HAŞİYE: Bir eseri daha iyi anlamak için yazılan kitap

HİLYE: Hz Muhammed’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılar

HÜSN-İ MATLA: Bir gazelin ikinci beytine denir

HÜSN-İ MATLA: Bir gazelin ikinci beytine denir

HİKEMİ GAZEL: Felsefi düşüncelerin dile getirildiği gazeller

HÜSN-İ TAHALLÜS: Şairin adının mahlas beytinde tevriyeli bir şekilde geçtiği beyit

HİCVİYE: Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasideler

IYDIYYE: Nesib bölümünde bayram tasviri yapılan kasideler

İMALE: Aruz vezninde vezin gereği kısa hecenin uzun gibi okunmasına denir

İNŞA: Divan nesrine verilen ad

İSKENDERNAME: Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserler

KISSA: Kısa, öğüt veren öykü, fıkra, masal, menkıbe gibi eserler

KISAS-I ENBİYA: Peygamberlerin kıssalarını, mucizevi hikayelerini konu edinen eserler

KIFAYETNAME: İnsanların dış görünüşlerinden onların karakterleri ile ilgili bilgiler çıkarmayı amaçlayan eserler

LÜGAZ: Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmeceler

MAHLAS: Şair ve yazarların takma isimleri

MİRACİYE: Hz Muhammed’in göğe yükselişini konu alan edebi yapıtlar

MUAMMA: Belli kurallarla düzenlenip çözülebilen ve yanıtı Tanrı’nın sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmeceler

MÜNŞİR: Nesir yazarı

MÜNŞEAT: Düz yazılardan oluşan kitap

MUHAMMES: Bentleri 5 dizeden oluşan nazım biçimi (Kafiye dizilişi aaaaa)

MÜSEDDES: Divan edebiyatında 6 dizelik bentlerden oluşan nazım şekli

MÜSEBBA: Bentleri 7 mısradan oluşan nazım biçimi

MÜSEMMEN: Bentleri 8 mısradan oluşan nazım biçimi

MÜTESSA: Bentleri 9 mısradan oluşan nazım biçimi

MUAŞŞER: Bentleri 10 mısradan oluşan nazım biçimi

MUSAMMAT GAZEL: İç kafiyesi olan gazellere verilen ad

MÜSELSEL GAZEL: Tüm beyitleri aynı kafiyeye sahip olan gazeller

METHİYE: Kasidede Allah’ın, peygamberin, padişahın övüldüğü bölüm (Asıl bölüm)

MÜNACAAT: Allah’a yakarış dile getiren kasideler

MİYAN: Şarkının en dokunaklı üçüncü dizesi

MURABBA: Dört dizelik bentlerden oluşan nazım şekli

MERSİYE: Ölen birinin ardından duyulan acıyı dile getiren kasideler

MED : Aruz vezninde uzun hecenin olduğundan daha uzun yani bir buçuk hece okunmasına denir

MAZMUN: Kalıplaşmış benzetmeler

MUTAVVEL (MÜZEYYEL) GAZEL: Beyit sayısı on beş beyti aşan gazeller

MUSARRA: Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir

MUKAFFA : Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir

MATLA : Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir

MÜFRET( FERT) : Mısraları kafiyeli olmayan beyitlere denir

MISRA-I BERCESTE: Divan edebiyatında tek mısradan oluşan anlam ve ses bakımından bir bütünlük gösteren dizelerdir.(Sıçramış, fırlamış mısra)

MISRA-I AZADE: Bir manzum parça içinde olmayan veya öteki mısraları bütünüyle unutulan, anlamı kendi içinde tamamlanan dillerde dolaşan tek mısralara denir.

MAHLAS: Şairlerin takma ismi

NAAT: Peygamberi öven kasideler

NAZİRE: Beğenilen, başka bir şiir örnek alınarak aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirlere denir

NASİR: Nesir yazarı

NESİB (TEŞBİB): Kasidede tasvir yapılan bölüm

PENDNAME: İnsanlara öğüt vermek amacıyla yazılmış eserler

RAHŞİYE: Atlar için yazılmış kasideler

RİNDANE GAZEL: Dünya malına , şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan gazeller

SAYFİYYE: Nesib bölümünde yaz tasviri yapılan kasideler

SAKİNAME: Divan edebiyatında gerçek ve mecazi anlamda içki, içki çeşitleri, içki meclisleri ve bu meclisteki araç gereçler hakkındaki eserler

SADR: Bir beytin ilk mısrasına verilen ad

SECİ: Düz yazıda iç kafiyeye verilen ad

SİYASETNAME: Manzum ya da mensur yazılan siyasi eserler

SİYER: Hz. Muhammed’in hayatını konu edinen eserler

SURNAME: Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserler

SURİYYE: Düğün ya da sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler

ŞİTAİYYE: Nesib bölümünde kış tasviri yapılan kasideler

ŞEHRENGİZ: Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserler

ŞERH: Bir kitabı açıklama yorumlama

ŞAH BEYİT: Gazelin ya da kasidenin en güzel beyti

ŞUHANE GAZEL: Sevgiliyi ve aşkın güzelliğini çapkınca anlatan gazeller

TAKTİ’:Aruz ölçüsü ile yazılmış bir dizeyi, ölçünün kalıplarına göre ayırma ve ölçüye uygun olarak okuma işi

TERBİ’: Bir şairin gazelinin her beytinin üzerine, başka bir şairin ikişer dize eklemesi ile oluşan murabbaya verilen ad

TEGAZZÜL: Kasidenin içine sıkıştırılan gazel

TEVHİD: Allah’ın birliğini anlatan kasideler

TAHMİS: Bir gazelin her iki dizesinin başına üç dize eklenerek oluşturulan 5 dizelik nazım biçimi

TAÇ BEYİT: Bir gazelin ya da kasidenin içinde, şairin mahlasının kullanıldığı beyit. Genellikle son beyittir

TEHZİL: Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere denir (Hezliyat)

TANZİM: Bir beytin başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanması ile oluşturulan şiirler

TESDİS: Bir gazelin iki dizesinin üzerine dört dize eklenerek oluşturulan 6 dizelik nazım şekli

TEZKİRE: Ünlü kişilerin yaşam hikayelerini anlatan eserler, biyografi

TAŞTİR: Bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek yapılan , farklı aruz kalıbı ile yazılan 5 dizelik nazım şekli

TARDİYE: Bent sayısı 5 dizeden oluşan, kafiye dizilişi (aaaab) ile muhammesten ayrılan nazım biçimi

TERKİPHANE: Terkibibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad.

TERCİİHANE: Terciiibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad

VASL: Aruz vezninde kullanılan ulamalara denir

VELAYETNAME: Ermişlerin, evliyaların, velilerin yaşamlarını anlatan eserler

VASITA BEYTİ: Terkibibent ve terciibentte her bendin sonundaki tek beyte verilen ad

YEK-AHENK GAZEL: Tüm beyitlerinde konu birliği görülen gazellere denir

YEK-AVAZ GAZEL: Tüm beyitleri aynı güzellikte olan gazellere denir

ZİHAF: Aruz vezninde uzun hecenin kısa gibi okunmasına denir

ZİYADE: Müstezattaki kısa dizelere verilen ad