DİVAN EDEBİYATINDA KULLANILAN ÖNEMLİ TERİMLER
Divan edebiyatında kullanılan önemli terimler. Divan, Divançe, Fütüvvetname, Gazavatname …
DİVAN EDEBİYATINDA KULLANILAN ÖNEMLİ TERİMLER
ACUZ: Bir beytin ikinci mısrasına verilen ad
AŞIKANE GAZEL: Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller
BEYT’ÜL GAZEL: Gazelde en güzel beyte verilen ad
BEYT’ÜL KASİD: Kasidede en güzel beyte verilen ad
CAİZE: Şairlere, kasidelerde övdükleri büyükler tarafından verilen bahşiş
CULUSİYE: Padişahın tahta oturması sebebiyle yazılan kasideler
DARB-I MESEL: Atasözü
DİBACE: Bir kitabın önsözü, mukaddime
DİVAN: Divan şairlerinin şiirlerini topladığı kitap.
DİVANÇE: Küçük Divan.
FAHRİYE: Kasidede şairin kendini övdüğü bölüm
FÜTÜVVETNAME: Esnaf örgütlerinin uyması gereken hususları düzenleyen ahlak kitapları
GAZAVATNAME: Ordunun akınlarını, savaşlarını, zaferlerini anlatan şiir ya da düz yazı şeklindeki edebi tür
GİRİZGAH: Kasidede asıl konuya giriş bölümü
HAMSE: Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe verilen ad
HAŞİYE: Bir eseri daha iyi anlamak için yazılan kitap
HİLYE: Hz Muhammed’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılar
HÜSN-İ MATLA: Bir gazelin ikinci beytine denir
HÜSN-İ MATLA: Bir gazelin ikinci beytine denir
HİKEMİ GAZEL: Felsefi düşüncelerin dile getirildiği gazeller
HÜSN-İ TAHALLÜS: Şairin adının mahlas beytinde tevriyeli bir şekilde geçtiği beyit
HİCVİYE: Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasideler
IYDIYYE: Nesib bölümünde bayram tasviri yapılan kasideler
İMALE: Aruz vezninde vezin gereği kısa hecenin uzun gibi okunmasına denir
İNŞA: Divan nesrine verilen ad
İSKENDERNAME: Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserler
KISSA: Kısa, öğüt veren öykü, fıkra, masal, menkıbe gibi eserler
KISAS-I ENBİYA: Peygamberlerin kıssalarını, mucizevi hikayelerini konu edinen eserler
KIFAYETNAME: İnsanların dış görünüşlerinden onların karakterleri ile ilgili bilgiler çıkarmayı amaçlayan eserler
LÜGAZ: Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmeceler
MAHLAS: Şair ve yazarların takma isimleri
MİRACİYE: Hz Muhammed’in göğe yükselişini konu alan edebi yapıtlar
MUAMMA: Belli kurallarla düzenlenip çözülebilen ve yanıtı Tanrı’nın sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmeceler
MÜNŞİR: Nesir yazarı
MÜNŞEAT: Düz yazılardan oluşan kitap
MUHAMMES: Bentleri 5 dizeden oluşan nazım biçimi (Kafiye dizilişi aaaaa)
MÜSEDDES: Divan edebiyatında 6 dizelik bentlerden oluşan nazım şekli
MÜSEBBA: Bentleri 7 mısradan oluşan nazım biçimi
MÜSEMMEN: Bentleri 8 mısradan oluşan nazım biçimi
MÜTESSA: Bentleri 9 mısradan oluşan nazım biçimi
MUAŞŞER: Bentleri 10 mısradan oluşan nazım biçimi
MUSAMMAT GAZEL: İç kafiyesi olan gazellere verilen ad
MÜSELSEL GAZEL: Tüm beyitleri aynı kafiyeye sahip olan gazeller
METHİYE: Kasidede Allah’ın, peygamberin, padişahın övüldüğü bölüm (Asıl bölüm)
MÜNACAAT: Allah’a yakarış dile getiren kasideler
MİYAN: Şarkının en dokunaklı üçüncü dizesi
MURABBA: Dört dizelik bentlerden oluşan nazım şekli
MERSİYE: Ölen birinin ardından duyulan acıyı dile getiren kasideler
MED : Aruz vezninde uzun hecenin olduğundan daha uzun yani bir buçuk hece okunmasına denir
MAZMUN: Kalıplaşmış benzetmeler
MUTAVVEL (MÜZEYYEL) GAZEL: Beyit sayısı on beş beyti aşan gazeller
MUSARRA: Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
MUKAFFA : Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
MATLA : Bir şiirde iki mısrası birbirine kafiyeli olan beyitlere denir
MÜFRET( FERT) : Mısraları kafiyeli olmayan beyitlere denir
MISRA-I BERCESTE: Divan edebiyatında tek mısradan oluşan anlam ve ses bakımından bir bütünlük gösteren dizelerdir.(Sıçramış, fırlamış mısra)
MISRA-I AZADE: Bir manzum parça içinde olmayan veya öteki mısraları bütünüyle unutulan, anlamı kendi içinde tamamlanan dillerde dolaşan tek mısralara denir.
MAHLAS: Şairlerin takma ismi
NAAT: Peygamberi öven kasideler
NAZİRE: Beğenilen, başka bir şiir örnek alınarak aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirlere denir
NASİR: Nesir yazarı
NESİB (TEŞBİB): Kasidede tasvir yapılan bölüm
PENDNAME: İnsanlara öğüt vermek amacıyla yazılmış eserler
RAHŞİYE: Atlar için yazılmış kasideler
RİNDANE GAZEL: Dünya malına , şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan gazeller
SAYFİYYE: Nesib bölümünde yaz tasviri yapılan kasideler
SAKİNAME: Divan edebiyatında gerçek ve mecazi anlamda içki, içki çeşitleri, içki meclisleri ve bu meclisteki araç gereçler hakkındaki eserler
SADR: Bir beytin ilk mısrasına verilen ad
SECİ: Düz yazıda iç kafiyeye verilen ad
SİYASETNAME: Manzum ya da mensur yazılan siyasi eserler
SİYER: Hz. Muhammed’in hayatını konu edinen eserler
SURNAME: Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserler
SURİYYE: Düğün ya da sünnet gibi şenlikleri ele alan kasideler
ŞİTAİYYE: Nesib bölümünde kış tasviri yapılan kasideler
ŞEHRENGİZ: Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserler
ŞERH: Bir kitabı açıklama yorumlama
ŞAH BEYİT: Gazelin ya da kasidenin en güzel beyti
ŞUHANE GAZEL: Sevgiliyi ve aşkın güzelliğini çapkınca anlatan gazeller
TAKTİ’:Aruz ölçüsü ile yazılmış bir dizeyi, ölçünün kalıplarına göre ayırma ve ölçüye uygun olarak okuma işi
TERBİ’: Bir şairin gazelinin her beytinin üzerine, başka bir şairin ikişer dize eklemesi ile oluşan murabbaya verilen ad
TEGAZZÜL: Kasidenin içine sıkıştırılan gazel
TEVHİD: Allah’ın birliğini anlatan kasideler
TAHMİS: Bir gazelin her iki dizesinin başına üç dize eklenerek oluşturulan 5 dizelik nazım biçimi
TAÇ BEYİT: Bir gazelin ya da kasidenin içinde, şairin mahlasının kullanıldığı beyit. Genellikle son beyittir
TEHZİL: Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere denir (Hezliyat)
TANZİM: Bir beytin başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanması ile oluşturulan şiirler
TESDİS: Bir gazelin iki dizesinin üzerine dört dize eklenerek oluşturulan 6 dizelik nazım şekli
TEZKİRE: Ünlü kişilerin yaşam hikayelerini anlatan eserler, biyografi
TAŞTİR: Bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek yapılan , farklı aruz kalıbı ile yazılan 5 dizelik nazım şekli
TARDİYE: Bent sayısı 5 dizeden oluşan, kafiye dizilişi (aaaab) ile muhammesten ayrılan nazım biçimi
TERKİPHANE: Terkibibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad.
TERCİİHANE: Terciiibentte, vasıta beytin üstündeki beyitlerin tümüne verilen ad
VASL: Aruz vezninde kullanılan ulamalara denir
VELAYETNAME: Ermişlerin, evliyaların, velilerin yaşamlarını anlatan eserler
VASITA BEYTİ: Terkibibent ve terciibentte her bendin sonundaki tek beyte verilen ad
YEK-AHENK GAZEL: Tüm beyitlerinde konu birliği görülen gazellere denir
YEK-AVAZ GAZEL: Tüm beyitleri aynı güzellikte olan gazellere denir
ZİHAF: Aruz vezninde uzun hecenin kısa gibi okunmasına denir
ZİYADE: Müstezattaki kısa dizelere verilen ad